Στο πλαίσιο του συνεδρίου πραγματοποιήθηκαν οι εξής συνεδρίες:
Πρώτη συνεδρία (πρώτη ημέρα Συνεδρίου 15/09/2014)
Εισαγωγική συζήτηση με θέμα : «Ποιος είναι ο ‘διοικητικά κρατούμενος’; Τι είναι η ‘διοικητική κράτηση’;» υπό το συντονισμό του M. Frigo (νομικού, consultant του Προγράμματος για την Ευρώπη της ICJ) και κεντρικούς ομιλητές τους: Α. Παπαδόπουλο, καθηγητή του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Αθηνών, με θέμα: «Μεταναστευτικά ρεύματα και τα αίτιά τους, ο μύθος του ‘οικονομικού μετανάστη’», Κ. Στεφανάκη, Επικεφαλής του Τμήματος Προστασίας του Γραφείου Αθήνας της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, με θέμα: «Ποιος είναι πρόσφυγας, μικτές μεταναστευτικές ροές και νέες τάσεις, η διάκριση μεταξύ προσφύγων και μεταναστών για οικονομικούς ή άλλους λόγους», R. Pillay, Διευθύντρια του Προγράμματος για την Ευρώπη της ICJ, με θέμα: «Τι είναι η διοικητική κράτηση σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο δικαιωμάτων του ανθρώπου», Σ. Κουλοχέρη, Επιστημονικό Υπεύθυνο της Νομικής Υπηρεσίας του ΕΣΠ, με θέμα: «Το προφίλ του διοικητικά κρατουμένου και ομάδες με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά». Από τις κεντρικές ομιλίες και παρεμβάσεις της παραπάνω συζήτησης σταχυολογούμε τις παρακάτω παρατηρήσεις:
Οι πολίτες τρίτων χωρών, που αποτελούν σήμερα το 4% του συνολικού πληθυσμού των 27 κρατών μελών της ΕΕ, συνεισφέρουν στον εμπλουτισμό του πληθυσμού μιας χώρας με άτομα παραγωγικών ηλικιών. Από τα ποσοστά ανεργίας μεταξύ αλλοδαπών και Ελλήνων για το έτος 2012 (35% και 24% αντίστοιχα) διαπιστώνεται ότι η οικονομική κρίση είχε μεγαλύτερες συνέπειες για τους αλλοδαπούς. Μολονότι δυσχερής, εμφανίζεται επιβεβλημένος ο εντοπισμός των ατομικών αναγκών «μέσα στη μάζα», δηλαδή του ατομικού «προφίλ» και χαρακτηριστικών κάθε νεοεισερχόμενου. ‘Έγινε προσπάθεια να καταδειχθεί το εξατομικευμένο προφίλ κάθε προσώπου που βρίσκεται σε διοικητική κράτηση, σε αντίθεση με το γενικευμένο προφίλ που τους αποδίδεται από την ελληνική διοίκηση, ως προσώπων επικίνδυνων για την δημόσια τάξη και ασφάλεια. Ως προς την εννοιολογική διάκριση ανάμεσα στην κράτηση και στον περιορισμό της ελευθερίας της κίνησης σύμφωνα με τα κριτήρια των διεθνών και ευρωπαϊκών δικαιοδοτικών οργάνων και ιδίως του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ). Επιπλέον, αναφέρθηκε ότι ο τρόπος εφαρμογής ενός μέτρου και η έντασή του θέτουν το όριο μεταξύ της στέρησης της ελευθερίας και άλλων μέτρων περιορισμού της μετακίνησης ενός προσώπου.
Στη συζήτηση που ακολούθησε τη συνεδρία, υποστηρίχθηκε, μεταξύ άλλων, σε σχέση με τις πολιτικές της ΕΕ, ότι από τη μία τονίζεται το θετικό πρόσημο της μετανάστευσης και η δυνατότητα αξιοποίησής της για την ανάπτυξη των χωρών, ενώ από την άλλη θεσπίζονται ιδιαίτερα αυστηρά μέτρα για τον έλεγχο των συνόρων και την επιστροφή των παράτυπων μεταναστών.
Δεύτερη συνεδρία (πρώτη ημέρα Συνεδρίου 15/09/2014)
Συζήτηση με θέμα: «Η νομιμότητα της διοικητικής κράτησης των αλλοδαπών» υπό το συντονισμό του Γ. Παπαγεωργίου (πανεπιστημιακού και μέλους του ΔΣ ΕΣΠ) και κεντρικούς ομιλητές τους: M. Frigo, νομικό, consultant του Προγράμματος για την Ευρώπη της ICJ, με θέμα: «Διεθνές και ευρωπαϊκό νομικό πλαίσιο και νομολογία», Π. Βογιατζή, εισηγητή (referendaire) του ΕΔΔΑ, με θέμα: «Η νομιμότητα της διοικητικής κράτησης σύμφωνα με το ΕΔΔΑ», Ε. Κουτσουράκη, Δικηγόρο και μέλος της Νομικής Υπηρεσίας του ΕΣΠ, με θέμα: «Η κατάσταση στην Ελλάδα: συστηματική, εκτεταμένη, αδιάκριτη κράτηση», και Ι. Καλαμάρη, Tμήμα Eκπαίδευσης, Διασφαλισης Ποιότητας και Τεκμηρίωσης της Υπηρεσίας Ασύλου, με θέμα «Αιτούντες άσυλο υπό διοικητική κράτηση», A. Silvestri, Eπικεφαλής του Τμήματος Ασύλου, Μετανάστευσης και Συνόρων της Δ/νσης Ελευθεριών και Δικαιοσύνης, FRA (Οργανισμός για τα Θεμελιώδη Δικαιώματα της ΕΕ) με θέμα: «Κράτηση Μεταναστών: Προκλήσεις για τα δικαιώματα του ανθρώπου στα κράτη μέλη της ΕΕ». Από τις κεντρικές ομιλίες και παρεμβάσεις της παραπάνω συζήτησης σταχυολογούμε τις παρακάτω παρατηρήσεις:
Αναφέρθηκε ότι η κράτηση πρέπει να είναι εύλογη, αναγκαία, αναλογική και να επανεξετάζεται καθώς εξελίσσεται σε διάρκεια. Η κράτηση δεν μπορεί να επιβάλλεται σε όλους αδιακρίτως. Δεν μπορεί να υπάρχει ένας υποχρεωτικός κανόνας εφαρμογής της κράτησης για μια ευρεία κατηγορία προσώπων, οι περιπτώσεις πρέπει να αξιολογούνται σε ατομικό επίπεδο και να λαμβάνεται υπόψη, κατά τη διαδικασία επιβολής του μέτρου, η δυνατότητα λήψης λιγότερων παρεμβατικών και επιθετικών μέσων για την επίτευξη του ίδιου σκοπού. Σε σχέση με τη νομολογία του ΕΔΔΑ, υπογραμμίστηκε ότι η σχετική νομολογία για την Ελλάδα αντανακλά τις νομικές παθογένειες της ελληνικής έννομης τάξης και ότι κατά τη δεκαετία που διανύουμε διαπιστώνεται η πρωτοκαθεδρία του ζητήματος διοικητικής κράτησης των αλλοδαπών, με περισσότερες από 150 εκκρεμείς σήμερα προσφυγές για αυτό το ζήτημα, σε αντίθεση με το 2009 που εκκρεμούσαν μόλις 10. Ταυτόχρονα αναφέρθηκε ότι η Ελλάδα υφίσταται τις συνέπειες ενός ευρωπαϊκού προβλήματος, της έκρηξης των μεταναστευτικών ροών στο ευρωπαϊκό έδαφος. Όσον αφορά στην ελληνική πραγματικότητα, εξηγήθηκε ότι υπάρχουν τρεις κατηγορίες διοικητικά κρατουμένων: εκείνοι εις βάρος των οποίων έχει εκδοθεί απόφαση επιστροφής, εκείνοι εις βάρος των οποίων έχει εκδοθεί απόφαση διοικητικής απέλασης και εκείνοι που αιτούνται διεθνούς προστασίας. Στους πρώτους η κράτηση επιβάλλεται συστηματικά και αδιακρίτως χωρίς να τηρούνται οι νόμιμες προϋποθέσεις ενώ για τους αιτούντες άσυλο η παράλληλη εφαρμογή δύο διαφορετικών νομοθετικών πλαισίων γεννά ζητήματα διακρίσεων. Συγκεκριμένα, το άρθρο 12 του πδ 113/2013 παρέχει περισσότερες εγγυήσεις από το άρθρο 13 του πδ 114/2010, χωρίς ωστόσο οι προστατευτικότερες διατάξεις του πρώτου να εφαρμόζονται στην πράξη. Διαπιστώθηκε ότι το ποσοστό αναγνώρισης και απόδοσης προσφυγικού καθεστώτος στους διοικητικά κρατούμενους αιτούντες άσυλο ανέρχεται στο 20,2 % σε α’ βαθμό και σε 12% σε β’ βαθμό, ενώ το ποσοστό χορήγησης επικουρικής προστασίας σε 13% σε α’ βαθμό και σε 6,3% σε β’ βαθμό. Σε σχέση με τις εισηγήσεις της Υπηρεσίας Ασύλου για την κράτηση αιτούντων άσυλο, επισημάνθηκε ότι γίνονται ανακλήσεις των υπέρ της κράτησης εισηγήσεων, ανάλογα με τα κριτήρια που πληρούνται σε κάθε περίπτωση, όπως η συγκέντρωση στοιχείων για την ταυτότητα του αιτούντος ή η ταχεία ολοκλήρωση της υπόθεσης, ενώ διευκρινίστηκε ότι σε κάθε στάδιο της διαδικασίας, εφόσον εκλείψουν οι λόγοι της κράτησης, χωρεί ανάκληση της εισήγησης υπέρ της κράτησης. Τονίστηκε τέλος ότι στο πεδίο της διοικητικής κράτησης υπάρχει μεγάλη διάσταση μεταξύ της πραγματικότητας και των αρχών που θέτει η έννομη τάξη. Σε σχέση με το ρόλο του Δικαστηρίου της ΕΕ στα θέματα της κράτησης, αναφέρθηκε ότι θα πρέπει να εφαρμόζεται η ταχεία, κατεπείγουσα διαδικασία σε υποθέσεις κρατουμένων που φτάνουν ενώπιον του δικαστηρίου, ώστε να είναι δυνατή η κατά προτεραιότητα εξέτασή τους.
Στη συζήτηση που ακολούθησε, αναφέρθηκε ότι σύμφωνα με απόφαση του Δικαστηρίου της ΕΕ, η κράτηση δεν πρέπει σε καμία περίπτωση και για κανένα λόγο να υπερβαίνει τους 18 μήνες, γεγονός που πρέπει να ληφθεί υπ’ όψη και κατά την επιβολή διαδοχικών μέτρων κράτησης στο ίδιο πρόσωπο, δηλαδή στην περίπτωση που ένα πρόσωπο που αφεθεί ελεύθερο συλληφθεί εκ νέου καθώς επίσης ότι είναι σημείο προβληματισμού το γεγονός ότι διαπιστώνεται μεταξύ των διοικητικά κρατούμενων αιτούντων άσυλο ένα σημαντικό ποσοστό προσώπων που δικαιούνται διεθνούς προστασίας. Παρατηρήθηκε επίσης ότι η επιβολή μέτρων κράτησης σε παράτυπους μετανάστες είναι ενδεχομένως πιο δαπανηρή σε σχέση με τη λήψη άλλων μέτρων.
Τρίτη συνεδρία (δεύτερη ημέρα Συνεδρίου 16/09/2014)
Συζήτηση με θέμα « Συνθήκες κράτησης στην Ελλάδα» υπό το συντονισμό της Β. Τσιπουρά (Συντονίστριας Νομικής Υπηρεσίας ΕΣΠ) και κεντρικούς ομιλητές τους: R. Pillay, Διευθύντρια του Προγράμματος για την Ευρώπη της ICJ, με θέμα: «Οι συνθήκες κράτησης σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο για τα δικαιώματα του ανθρώπου», Ι. Κοτσιώνη, εκπρόσωπο της οργάνωσης «Γιατροί χωρίς Σύνορα» (MSF) με θέμα: «Οι υγειονομικές επιπτώσεις της κράτησης – ευρήματα από την Ελλάδα», Β. Καρύδη, Βοηθό Συνήγορο του Πολίτη, με θέμα: «Τα πρότυπα της Επιτροπής κατά των Βασανιστηρίων (CPT) του Συμβουλίου της Ευρώπης και η εφαρμογή τους στην Ελλάδα. Η θέση του Συνηγόρου του Πολίτη, με βάση τον καταστατικό του ρόλο», Μ. Κωστάρη, Αστυνομικό Διευθυντή, Διευθυντή της Δίωξης Παράνομης Μετανάστευσης, Ελληνική Αστυνομία, με θέμα: «Η κράτηση από την σκοπιά της ελληνικής Διοίκησης». Από τις ομιλίες και παρεμβάσεις της παραπάνω συζήτησης σημειώνουμε τις παρακάτω παρατηρήσεις:
Ιδιαίτερη αναφορά έγινε στην εφαρμογή του άρθρου 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) και τα εχέγγυα που πρέπει να τηρούνται κατά την εξαιρετική περίπτωση κράτησης ευάλωτων ομάδων όπως ενδεικτικά παιδιών, γυναικών και ατόμων με ειδικές ανάγκες. Αναφέρθηκαν τα πορίσματα από την παροχή ιατρικών υπηρεσιών από τους Γιατρούς χωρίς Σύνορα σε κέντρα κράτησης στην Ελλάδα, η απουσία παροχής των υπηρεσιών αυτών για μεγάλα χρονικά διαστήματα και δη από το 2008 μέχρι και το Μάρτιο του 2014 και οι κάκιστες συνθήκες κράτησης με δυσμενέστατα αποτελέσματα στην σωματική και ψυχική υγεία των κρατουμένων λόγω παρατεταμένης κράτησης. Επισημάνθηκαν η ανάγκη πολιτικής βούλησης για την επίλυση χρόνιων προβλημάτων σε σχέση με τη κράτηση καθώς και οι αντίξοες συνθήκες, υπό τις οποίες το προσωπικό φύλαξης, δηλαδή η Ελληνική Αστυνομία, καλείται να ανταποκριθεί στα καθήκοντά του. Σε σχέση με τη σημερινή διάρκεια της κράτησης για 18μηνο ή και πέραν αυτού, σχολιάστηκε ότι ήδη πριν λίγα χρόνια η κράτηση για διάστημα έξι μηνών θεωρούνταν ως ιδιαίτερα μεγάλη.
Στο τέλος των παρουσιάσεων υπήρξε ενημέρωση για τη διοργάνωση σεμιναρίου τον Ιανουάριο του 2015, για τα εναλλακτικά μέτρα κράτησης που θα διοργανώσει το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες στην Αθήνα και πρόσκληση συμμετοχής στους παριστάμενους εκπροσώπους της Διοίκησης, οι οποίοι εκδήλωσαν ενδιαφέρον για αυτή την επόμενη συνάντηση.
Κατά τη συζήτηση, ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες ερωτήσεις τέθηκαν από το δικαστικό κόσμο, με προβληματισμούς γύρω από τον τρόπο διαπίστωσης και τη διαδικασία τεκμηρίωσης της ηλικίας (ανηλικότητας) ή της ιθαγένειας ενός κρατουμένου.
Τέταρτη συνεδρία (δεύτερη ημέρα Συνεδρίου 16/09/2014)
Συζήτηση με θέμα: «Δικαστική προστασία στην ελληνική έννομη τάξη» υπό το συντονισμό του Κ. Κουσούλη (Συμβούλου της Επικρατείας) και κεντρικούς ομιλητές τους: M. Frigo, νομικό, consultant του Προγράμματος για την Ευρώπη της ICJ, με θέμα «Διεθνές δίκαιο και πρότυπα σχετικά με τη δικαστική προστασία στην κράτηση», Μ. Τσίτσου, Εφέτη ΔΔ και μέλος της Ένωσης Διοικητικών Δικαστών, με θέμα: «Ο δικαστικός έλεγχος της απόφασης διοικητικής κράτησης υπηκόου τρίτης χώρας», Α. Κωνσταντίνου, Δικηγόρο και μέλος της Νομικής Υπηρεσίας του ΕΣΠ, με θέμα: «Ο έλεγχος της κράτησης από την ελληνική δικαιοσύνη» και Μ. Τζεφεράκου, δικηγόρο, με θέμα: «Η αμφισβήτηση της κράτησης στα διεθνή δικαιοδοτικά όργανα».
Στη συνεδρία αυτή έγινε, μεταξύ άλλων, αναφορά τόσο στη νομολογία του ΕΔΔΑ όσο και στη διεθνή νομολογία, στην υποχρέωση του κράτους να ελέγχει τη συνέχιση της κράτησης, στο δικαίωμα προσφυγής σε δικαστήριο από τον διοικητικά κρατούμενο για την άρση της κράτησής του καθώς και στο εθνικό νομικό πλαίσιο του δικαστικού ελέγχου της απόφασης διοικητικής κράτησης. Αναφέρθηκε ότι στην πράξη δεν συνηθίζεται εφαρμογή εναλλακτικών της κράτησης μέτρων, η εφαρμογή των οποίων προβλέπεται από το νόμο. Σε σχέση με τη διάρκεια της κράτησης, τονίσθηκε ότι αυτός δεν πρέπει να υπερβαίνει το χρονικό διάστημα που θεωρείται εύλογο για την επίτευξη του σκοπού της και σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να υπερβαίνει το 18μηνο, όπως προαναφέρθηκε (απόφαση του Δικαστηρίου της ΕΕ).
Από ομιλητές και παρεμβαίνοντες στη συζήτηση επισημάνθηκε η καθοριστική σημασία της συνδρομής νομικών παραστατών στην «εμβάθυνση» του δικαστικού ελέγχου στα ζητήματα υπέρβασης του μέγιστου χρονικού ορίου αλλά και των αξιοπρεπών συνθηκών κράτησης καθώς και το ζήτημα της έλλειψης ασφάλειας δικαίου λόγω της αντικρουόμενης νομολογίας των ελληνικών δικαστηρίων στην διαδικασία των αντιρρήσεων κατά κράτησης. Όπως αναφέρθηκε, έχουν εκδοθεί ήδη 21 καταδικαστικές για την Ελλάδα αποφάσεις του ΕΔΔΑ σε σχέση με τη κράτηση. Η εξαίρεση των αιτούντων άσυλο, που θεωρούνται ως πλέον ευάλωτη ομάδα ατόμων, από τον αυτεπάγγελτο δικαστικό έλεγχο επισημάνθηκε ως παράδοξο του υπάρχοντος πλαισίου. Σε σχέση με την εξέλιξη της νομολογίας του ΕΔΔΑ επισημάνθηκε ότι κατά τα τελευταία χρόνια, παρατηρούνται «εκπτώσεις» στην προστασία του δικαστηρίου αυτού όσον αφορά στην αναγνώριση της παραβίασης του άρθρου 5 της ΕΣΔΑ εξαιτίας των συνθηκών κράτησης. Στη συζήτηση που ακολούθησε, ιδιαίτερο προβληματισμό και εκτενή διάλογο προκάλεσαν επίσης τοποθετήσεις του δικαστικού κόσμου σε σχέση με την πραγματικότητα των δικαστηρίων και τις πρακτικές δυσχέρειες που αντιμετωπίζονται κατά την εξέταση των αντιρρήσεων κατά της διοικητικής κράτησης, όπως πχ η ανάγκη ταχύτητας στην έκδοση των αποφάσεων, η σώρευση πολλών υποθέσεων, η αδυναμία πραγματοποίησης αυτοψίας σε χώρους κράτησης για το δικαστή. Περισσότερες στρογγυλές τράπεζες με σκοπό την ενημέρωση και εξειδίκευση των διοικητικών δικαστών στο θέμα της κράτησης των αλλοδαπών είναι απαραίτητο να οργανωθούν, ενώ ταυτόχρονα πρέπει να γίνουν πολλά όχι μόνο σε νομολογιακό αλλά και σε νομοθετικό επίπεδο.
Γενικά συμπεράσματα:
- Η διοικητική κράτηση αλλοδαπών τρίτων χωρών οφείλει να είναι μέτρο εξαιρετικό και όχι ο κανόνας, όπως συμβαίνει στην Ελλάδα.
- Πριν την επιβολή του μέτρου της κράτησης θα πρέπει να εξετάζεται η δυνατότητα εφαρμογής εναλλακτικών της κράτησης μέτρων, τα οποία δεν εφαρμόζονται στην Ελλάδα.
- Η διάρκεια της κράτησης σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να υπερβαίνει τους 18 μήνες.
- Όταν, κατ’ εξαίρεση, επιβάλλεται κράτηση θα πρέπει οι συνθήκες κράτησης να είναι σύμφωνες με τις επιταγές του διεθνούς, ευρωπαϊκού και εθνικού δικαίου.
- Η δικαστική προστασία πρέπει να είναι αποτελεσματική.
Το πραγματοποιηθέν Συνέδριο αποτέλεσε, κατά κοινή ομολογία, την αρχή ενός εποικοδομητικού διαλόγου μεταξύ των δικαστικών και διοικητικών αρχών και της κοινωνίας των πολιτών, με γνώμονα την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου και με σεβασμό στην αρχή της νομιμότητας.
